منو
کشور ایران از دیرباز با پدیده خشکسالی روبرو بوده است. مردم این سرزمین در گذشته تاریخی خود همواره در پی جستجوی رهیافت‌هایی برای سازگاری با این شرایط اقلیمی بوده‌اند و نظام سنتی بهره‌برداری از منابع محدود آب در تاروپود خود به این مهم توجه داشته است. تامین نیازهای ضروری معاش علاوه بر نیازهای شرب و بهداشت به آب در این سرزمین خشک تمهیداتی را می‌طلبیده که از ویژگی‌های منحصربه‌فرد مردم این سرزمین بوده است.
افزایش جمعیت کشور، افزایش مصرف و محدودیت منابع آب از یک طرف و وضعیت اقلیمی و جغرافیایی و همچنین وقوع پدیده خشکسالی در سال های اخیر از طرف دیگر سبب بهره برداری بیش از اندازه از آبخوان ها و بروز اثراتی همچون افت سطح آب، کاهش کیفیت آب آبخوانها و ایجاد فرونشست‌های مخرب در دشت‌ها و آبخوانها شده است.
در حال حاضر به طور متوسط بالغ بر ۵۵ درصد آب مورد نیاز ایران در بخش های شرب، کشاورزی و صنعت از منابع آب زیرزمینی تامین می شود که این امر منجر به افت سریع سطح سفره های آب زیرزمینی در برخی مناطق شده و پایداري و حفظ این منابع را در معرض خطر قرار داده است.
وضعيت بحراني منابع آب زيرزميني در حال حاضر باعث تشديد افت سطح آب زيرزميني و كسري حجم مخزن دشت‌ها شده به گونه‌اي كه بیش از 410 محدوده از 609 محدوده مطالعاتي کشور در وضعيت ممنوعيت توسعه بهره‌برداري قرار گرفته اند.
استان اصفهان نیز در رهگذر تاریخی خود همواره در پی راهکارهایی برای سازگاری با کم‌آبی و کاهش آسیب‌پذیری ناشی از خشکسالی بوده است. شاید به لحاظ اقلیمی و جغرافیایی آنچه در جبر اقلیم این استان محتوم گردیده، غیرقابل تغییر باشد اما به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی میزان آسیب‌پذیری و در معرض خشکسالی بودن با انجام اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای تا حدود زیادی قابل کاهش می‌باشد.
تغییرات سطح آب در آبخوانهای استان اصفهان، همگی روند نزولی حکایت از کاهش سطح آب در آبخوان دارد. به طور کلی کاهش سطح آب زیرزمینی به دلیل برداشت بیش از حد، کاهش نزولات جوی، کاهش تغذیه آبخوان از آب‌های سطحی به‌خصوص در حوضه گاوخونی و در نتیجه کاهش آبدهی مطمئن آبخوانها را سبب گردیده است. با توجه به روند رو به رشد جمعیت استان طی سالهای گذشته، مصرف آب شرب به میزان قابل توجهی افزایش داشته است. افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش نیاز آبی و کاهش سرانه آب تجدید پذیر یکی از علل مهم عدم توازن بین منابع و مصارف این حوضه محسوب می شود.
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد، نشست زمین است. نشست زمین در آبخوانهای محصور و نیمه محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده و یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند، بیشتر مشاهده می‌گردد. در اثر برداشت آب زیرزمینی و خارج شدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم می‌گردد و هرچه بیشتر برداشت شود تراکم مواد بیشتر خواهد بود. فرونشست زمین، آخرین و غیر قابل برگشت ترین مرحله وقوع پدیده بیابان زایی است.
در استان اصفهان نيز پديده فرونشست زمين و درز و شکاف هاي منتج از اين پديده در دشتهاي مهيار شمالي، مهيارجنوبي، کاشان، گلپايگان، اصفهان- برخوار، اردستان و فلاورجان مشاهده و بررسي شده است و بدون شک در آينده اي نزديک به يکي از چالشهای اساسی استان تبدیل خواهد شد.
در راستای چاره‌اندیشی برای کنترل افت و کسری مخزن آبخوانها، وزارت نیرو با تعریف طرح تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در سال 1384 برنامه‌های خود درزمینه بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی را آغاز کرد ولی با توجه به عدم حمایت دستگاه‌های دیگر که همکاری آن‌ها در این زمینه الزامی است و همچنین نبود عزم جدی میان مقامات عالی کشور در سالهای قبل و عدم تأمین اعتبار کافی، نتایج مطلوبی از طرح حاصل نشد.
مجدداً با فعال شدن شورای عالی آب در دولت یازدهم، وزارت نیرو برنامه‌های خود را در جلسه هشتم شورای عالی آب در سال 1392 ارائه نمود و با مصوبه‌ای تحت عنوان «برخورد قانونی با برداشت‌های غیرمجاز» طرحی با عنوان «طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور» مشتمل بر 15 پروژه در جلسه پانزدهم شورای عالی آب کشور در تاریخ 25 شهریور 1393 تصویب شد و در کنار این طرح تکالیفی نیز برای وزارت‌خانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت-معدن و تجارت و کشور مشخص گردید.
پروژه‌های طرح احیا را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
دسته اول: پروژه‌هایی که منجر به تولید و تدقیق داده‌ها و اطلاعات در خصوص منابع و مصارف وضعیت آبخوانها می‌شوندکه عبارتند از حفر چاه‌های پیزومتری و اکتشافی، تجهیز چاه‌های پیزومتری به ابزارهای سنجش، و تهیه بیلان و بهنگام سازی بانک اطلاعاتی محدوده‌های مطالعاتی کشور.
دسته دوم: پروژه‌هایی که نقش کنترل، نظارت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی را بر عهده دارند و عبارتند از: تقویت و استقرار گروه‌های گشت و بازرسی، ساماندهی شرکت‌های حفاری، مطالعه ایجاد و استقرار بازار آب، ایجاد تشکل‌های آب‌بران و انجام حمایت‌های فنی و مالی از آن‌ها (وزارت جهاد کشاورزی)، به روز نمودن سند ملی آب (وزارت جهاد کشاورزی)، مطالعات فرو نشست در دشت‌های کشور (سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور)، و اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی افکار عمومی.
دسته سوم: پروژه‌هایی که به طور مستقیم منجر به ذخیره‌سازی آب در آبخوانها می‌شود و عبارتند از: خرید و انسداد چاه‌های کشاورزی، جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه، تهیه و نصب کنتورهای حجمی و هوشمند روی چاه‌ها، اجرای پروژه‌های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب و مطالعه و اجرای طرح‌های آبخیزداری (وزارت جهاد کشاورزی).
همزمان با پیشبرد پروژه‌های تعادل‌بخشی، باید اقدامات فرهنگی و اطلاع رسانی‌های دقیق برای تبیین اهداف این طرح و اثرات آن انجام شود.