کلیات
معرفی طرح
طراحی و پیشنهاد الگوی کشت یکی از مهمترین مباحث در برنامه ریزی کشاورزی محسوب میشود. بطور کلی عوامل مؤثر بر الگوی کشت محصولات زراعی و باغی را میتوان عوامل و منابع طبیعی اقلیم ، منابع آب و خاک و ….. عوامل زیست محیطی عوامل اجتماعی سیاست گذاریهای دولت و عوامل اقتصادی دانست الگوی کشت محصولات به عنوان برنامه تولیدات کشاورزی ،آینده در درجه اول بایستی برآیندی مناسب و قابل اجرا از تلفیق صحیح کلیه پتانسیلها محدودیتها و نیازهای هر منطقه باشد در حالی که همزمان بایستی به نیازهای ملی نیز پاسخگو باشد.
تعیین الگوی بهینه کشت هر منطقه از دیرباز جزو وظایف ذاتی وزارتخانه های مسئول کشاورزی و از آرزوهای دیرینه دست اندرکاران بخش کشاورزی بوده و از دهه پنجاه تاکنون در قوانین متعدد مورد تاکید قرار گرفته است. اگر چه در هر برهه ای از زمان متناسب با اطلاعات موجود اقداماتی صورت گرفته ولی کامل و جامع نبوده است برابر اسناد موجود در سال ۱۳۵۴ چهار جلد از گزارش نهایی برنامه جامع کشت سالانه کشور به وسیله مهندسین مشاور Bookers و Hunting تهیه و به وزارت کشاورزی و منابع طبیعی وقت تحویل شده است. علاوه بر این بررسی سوابق نشان میدهد در سال ۱۳۶۹ به وسیله معاونت زراعت وزارت کشاورزی مجموعه ای به تفکیک دهستانهای کشور تهیه و تحت عنوان تناوب و تقویم زراعی مناطق مختلف کشور به استان ها ابلاغ شده است.
بررسی سوابق قانونی و مقررات مربوط به بخش کشاورزی نشان میدهد تهیه و اجرای الگوی کشت از وظایف وزارت جهاد کشاورزی بوده و میباشد به طوری که در ماده ۱۳ قانون تجدید تشکیلات و تعیین وظایف سازمانهای وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و انحلال وزارت منابع طبیعی مصوب ۱۳۵۰/۱۱/۱۲ مجلس شورای ملی وزارت مذکور را موظف به تعیین و اجرای برنامه کشت سالانه با همکاری وزارت تعاون وامور روستاها و وزارت آب و برق مینماید و برای محصولات توصیه شده مجوز تعیین حداقل قیمت را درتبصره ۱ ماده ۱۳ تجویز می نماید. در تبصره ۲ قانون تفکیک وظایف وزارتین جهاد سازندگی و کشاورزی مصوب ۱۳۶۹ مجلس شورای اسلامی در بند ب وظایف وزارت کشاورزی بهره برداری از زمین و تنظیم الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی مناطق مختلف کشور را مورد تاکید قرار داده است.
آئین نامه اجرایی بهینه سازی مصرف آب کشاورزی مصوب ۱۳۷۵/۶/۱۱ هیئت وزیران مستند به تبصره ۱۹ قانون برنامه توسعه اقتصادی و ماده ۵۱ قانون توزیع عادلانه آب مصوب ۱۳۶۱ ، در ماده ۳ وزارت جهاد کشاورزی را مکلف کرده است به منظور تحقق مفاد آئین نامه الگوی کشت در هر یک از مناطق آبیاری کشور را بر اساس سیاستهای ملی و منطقه ای منابع آب و خاک و ضوابط بهره برداری و دیگر عوامل موثر مشخص و ظرف مدت ده ماه به وزارت نیرو اعلام نماید در تبصره ۲ ماده ۳ آئین نامه مذکور اشعار می دارد اگر وزارت جهاد کشاورزی نتواند الگوی کشت را در موعد مقرر به وزارت نیرو اعلام نماید وزارت نیرو الگوی کشت موقت را به مدت یک سال در هر یک از استان ها اجرا نماید.
بنظر میرسد از دهه پنجاه تا کنون قوانین و آئین نامههای متفاوتی در خصوص تعیین و اجرای الگوی کشت به تصویب رسیده و علیرغم اینکه یکی از مهمترین وظایف دستگاههای مسئول در بخش کشاورزی بوده اما به طور کامل به آن پرداخته نشد. در بررسی علل عدم انجام آن در کنار مسائل اقتصادی سیاست گذاری متناقض در زمانهای مختلف و مسائل اجتماعی میتوان به عدم پیش بینی ضمانت اجرایی در راهکارها و قوانین و مقررات مصوب به عنوان مهمترین عامل نام برد که باعث میگردید اگر الگوی کشت تدوین شده و یا میشد فقط میتوانست جنبه توصیه فنی داشته باشد و اگر مورد پسند زارع نبود، اهرمی برای اجرا وجود نداشت
ضرورت انجام مطالعات الگوی کشت استان اصفهان در دهه ۷۰ با پیشنهاد مرکز تحقیقات کشاورزی به تائید سازمان مدیریت و برنامه ریزی وقت استان رسید و تحت پروژه ای با عنوان برنامه ریزی منطقه ای کشت بر اساس مزیت اقتصادی کشت محصولات به تصویب رسید مطالعات این پروژه توسط مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان صورت پذیرفت و گزارش نهائی آن منتشر شد. در مراحل بعدی لازم بود که نتایج به دست آمده به مرحله اجرا درآید. پس از بررسیهای به عمل آمده و تشکیل جلسات کارشناسی مختلف نتیجه گیری شد که اجرای نتایج به دست آمده نیازمند هماهنگی های ملی و تهیه و تصویب برخی دستورالعملها و قوانین دارد از آن زمان به بعد پیگیریهای لازم توسط سازمان جهادکشاورزی استان اصفهان به منظور اجرائی شدن این پروژه صورت پذیرفته است تا جائی که اصلاح الگوی کشت استان اصفهان جزء مصوبات دور اول سفرهای استانی ریاست محترم جمهوری وقت به استان اصفهان قرار گرفت. با این وجود به دلیل ضرورت انجام هماهنگیهای ملی اجرای این پروژه تا ابلاغ رسمی از سوی وزارت جهاد کشاورزی به تعلیق درآمد با ابلاغ نامه شماره ۱۹۵۴/۸۰۰ مورخ ۱۳۹۱/۲/۲۳ سرپرست معاونت تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی و نامه شماره ۹۱/۱/۷۸۸۹ مورخ ۱۳۹۱/۲/۲۳ دفتر برنامه ریزی وبودجه وزارت متبوع و موافقتنامه مورد مبادله به شماره طرح ۴۰۱۴۶۰۱۴ بین وزارت جهاد کشاورزی ومعاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری اجرای مطالعات طرح تدوین برنامه الگوی کشت در استان اصفهان رسماً کلید خورد به این منظور موافقتنامه ای به شماره ۴۰۰/۲۴۷۸ مورخ ۹۱/۳/۲۰ بین سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان به عنوان کارفرما و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی این استان به عنوان مشاور برای انجام مطالعات تدوین برنامه الگوی کشت استان در مرحله پایلوت منعقد شد وبه اجرا درآمد.
در ادامه آن طرح و با استفاده از تجارب به دست آمده در راستای اجرائی شدن برنامه ریزی الگوی کشت کشور و به منظور تحقق تبصره ۶ ماده ۶ و ماده ۲۶ قانون ارتقاء بهره وری بخش کشاورزی این قرار داد با سازمان جهاد کشاورزی و حمایت مالی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اصفهان، جهت تدوین الگوی بهینه کشت محصولات آبی زراعی و باغی در واحدهای مطالعاتی منابع آب ذیل حوضه های آبریز محدوده جغرافیائی استان اصفهان منعقد گردید این طرح در قالب یک برنامه جامع به تعیین الگوی بهینه محصولات در چارچوب یک مدل سنتز استانی پرداخت طرح حاضر جهت پاسخگوئی به سوالات زیر در منطقه مورد مطالعه طراحی و اجرا شد
الگو و ترکیب کشت مناسب با لحاظ محدودیتهای فنی اقتصادی اجتماعی و نهادی کدام است؟ ۲ چه سیاستهایی بستر لازم را در تحقق الگوی مناسب فراهم مینماید؟ اولویت و مزیت نسبی محصولات کشاورزی در این منطقه چگونه است؟ قیمت سایه ای نهادههای تولید از جمله آب و زمین چه میباشد؟ ۵ کارآیی انرژی محصولات الگوی کشت فعلی و پیشنهادی در مناطق برنامه ریزی چقدر می باشد؟ مناطق مورد نیاز برای تغییر الگوی کشت کجا هستند؟ مناطق مورد نیاز برای تغییر سیستم کشت با فن آوری نوین کجا هستند؟ آینده نگاری تغییر الگوی کشت بر اساس عدم قطعیت ها چه هست؟
اهداف طرح
در منابع مختلف تعاریف متفاوتی از الگوی کشت ارائه شده است که گاها قسمتی از اهداف الگوی کشت را پوشش داده و یا اینکه موضوعات دیگری مانند تناوب زراعی و یا ترکیب کشت را به جای الگوی کشت معرفی کرده است. برای الگوی کشت ملی تعریف ذیل در نظر گرفته شد “تعیین نظام کشت مبتنی بر شرایط محیطی بهره برداری بهینه از منابع و عوامل تولید متناسب با پتانسیلهای منطقه ای و مزیت اقتصادی با رعایت اصول تولید محصولات کشاورزی و ملاحظات زیست محیطی در راستای سیاستهای کلان کشور و تامین امنیت غذایی با عنایت به تعریف بالا و سایر راهبردهای پیش رو اهداف و دستاوردهای مطالعه پیشنهادی در راستای بهره برداری پایدار از منابع پایه و تامین امنیت غذائی به شرح زیر می باشد. ا تعیین الگوی کشت مناسب مناطق برنامه ریزی استان با لحاظ حداکثر کردن بازده برنامه ای حداقل کردن ریسک درآمدی کاهش اثرات تخریبی زیست محیطی افزایش بهره وری مصرف آب حفظ منافع اجتماعی و تامین کردن مصالحه بین موارد پیش گفته . ایجاد بانک اطلاعاتی جامع رقومی و مکان دار الگوی کشت در این منطقه .. تعيين مزیت نسبی کشت محصولات زراعی و باغی در مناطق مختلف ۴ تبیین سیاستهای مورد نیاز در جهت نیل به الگوی کشت مناسب تعیین قیمت سایه ای منابع در این منطقه تعیین و تدقیق توان سرزمینی مناطق برنامه ریزی در بخش کشاورزی زراعی و باغی تعیین کارآیی انرژی محصولات الگوی کشت فعلی و پیشنهادی در مناطق برنامه ریزی
تعیین مناطق مورد نیاز تغییر الگوی کشت
۹ تعیین مناطق مورد نیاز تغییر سیستم کشت با فن آوری نوین
۱۰. آینده نگاری تغییر الگوی کشت براساس عدم قطعیت ها و پیشرانها
۱۱. ایجاد سامانه تصمیم یار الگوی کشت ۱۲ هماهنگی در ایجاد سامانه تحت وب الگوی کشت استان در بستر ساترا
۳-۱- معرفی محدوده مورد مطالعه استان اصفهان با بیش از ۱۰۷ هزار کیلومتر مربع مساحت و تنوع جغرافیایی خود متشکل از ارتفاعات اراضی پایکوهی و دشتها میباشد مساحت استان اصفهان نسبت به کل مساحت کشور برابر ۶/۵۵ درصد بوده که ۹/۲ درصد مساحت بیابانهای کشور در این استان واقع میباشد که از این نظر رده پنجم کشور را داراست. استان اصفهان سومین استان از لحاظ جمعیت بوده است. بخش کشاورزی در استان اصفهان به عنوان یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی می باشد. استان اصفهان ۲/۱۶ درصد از سطح اراضی زراعی و باغی کل کشور شامل شده است و از این حیث رتبه هفدهم را در بین استانهای کشور به خود اختصاص داده است بررسی سطح کشت اراضی زراعی آبی نشان میدهد که این استان با داشتن ۳/۸۶ درصد سطح اراضی ،آبی در رتبه نهم کل کشور قرار دارد با این وجود مقام استان از حیث تولید محصولات دیم در رتبه بیست و چهارم کل کشور قرار دارد استان اصفهان با داشتن ۳/۱۴ درصد سطح باغات کشور جایگاه هشتم را در بین سایر استانها در برمی گیرد. محدوده مطالعاتی استان اصفهان در شکل شماره (۱۱) نشان داده شده است. این محدوده در ۲۴ شهرستان مشتمل بر ۵۰ دهستان و ۴۳ واحد مطالعاتی منابع آب واحدهای هیدرولوژیک با وسعت قریب به ۵۶۰۰۰۰ هکتار اراضی زیر کشت و آیش زراعی و باغی می باشد. بر اساس نقشه اقلیم کشاورزی ایران (ACZ) که بر اساس روش یونسکو تهیه شده است چهار اقلیم قالب کشاورزی در این استان وجود دارد بر اساس این روش برای هر اقلیم به ترتیب تیپ رژیم حرارتی در تابستان رژیم حرارتی در زمستان و رژیم رطوبتی ذکر میگردد ۷ منطقه برنامه ریزی بر اساس تقسیم بندی طرح آمایش سرزمین استان اصفهان در چهاین‌محدوده تعریف شده است.
دانلود فایل برنامه
جهت دانلود برنامه الگوی کشت محصولات زراعی و باغی در استان اصفهان بر روی لینک زیر کلیک کنید.
