این مطلب توسط مرجع تخصصی زاینده رود بررسی و تائید شده است.
مقدمه
صنایع آب‌بَر یکی از متهمان خشکی در حوضه زاینده‌رود هستند و این باور به‌ویژه در سال‌های خشک اخیر بیشتر طرفدار پیداکرده است که صنعت آب بر نباید در منطقه‌ای کم آب و اقلیم خشک بنا شود، بااین‌وجود فعالان بخش صنعت اصفهان با ارائه آمار و رقم معتقدند مصرف آب در این بخش را کاهش داده‌اند. با این که اصفهان در ۵۲ سال اخیر از نظر میزان بارندگی رتبه ۲۵ را در میان ۳۱ استان کشور داشته ولی همزمان رتبه سوم در داشتن صنایع است. ولی نقش این صنایع در بحران آب اصفهان برای مردم شفاف نیست.
ارزیابی مصرف آب در صنعت علاوه بر آنکه لازم است برای هر واحد به‌ویژه صنایع بزرگ بطور مستقل انجام شود، باید همزمان مجموع آب مصرفی کل صنایع نیز در استان‌های واقع در حوضه زاینده‌رود بررسی شود.
اصفهان با بیش از ۹ هزار واحد صنعتی و بزرگترین کارخانجات از جمله فولادمبارکه، ذوب‌آهن و غیره، براساس آخرین آمار مرکز آمار ایران، در جایگاه سوم صنایع کشور قرار دارد. براساس آمار شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان، حدود 30، شهرک صنعتی در این استان مستقر است که بخش زیادی از آن در حوزه آبریز زاینده رود قرار دارد یا در نزدیکی آن احداث شده است.
اگرچه میزان مصرف آب این واحدها دقیقا مشخص نیست اما احداث بخش عمده‌ای از این واحدها در جوار حوزه آبریز زاینده رود یا در نزدیک آن، به وضوح نشانگر وابستگی این صنایع به آب است.
بنابراین با توجه به کمبود شدید منابع آبی، این باور کم و بیش در بین مردم و حتی متخصصین شکل گرفته که استقرار صنایع آب‌بر در شعاع ۵۰ کیلومتری شرق، غرب، جنوب و شمال از مرکز شهر اصفهان نفس زاینده‌رود همیشه جاری را قطع کرده است.
آیا صنایع استان اصفهان عامل خشکی زاینده رود هستند؟
اگرچه کارشناسان محیط‌زیست معتقدند ذوب آهن و فولاد مبارکه اصفهان به عنوان صنایع بسیار آب‌بر در منطقه‌ای کم آب، توجیه زیست محیطی و آمایشی ندارند ولی صنایع اصفهان و به ویژه صنایع فولادی همواره از کاهش میزان مصرف آب این واحدهای صنعتی سخن می‌گویند.
این روزها گروهی حتی دلیل اصلی خشکی زاینده رود را هم صنایع می‌دانند. گواه ادعایشان هم دریچه های برداشت آب فولاد مبارکه و ذوب اهن است که روی رودخانه و در مرکز حوضه (نزدیک چم آسمان که رودخانه از آنجا به بعد خشک است) قرار گرفته است.
با این حال بدون بررسی آمارهای مصرف آب صنایع، نمی‌توان تاثیرگذاری یا عدم نقش‌آفرینی‌شان بر افت منابع آبی استان را ارزیابی کرد.
آمارهای مصرف آب صنایع استان اصفهان
اگر یک جست‌وجوی ساده انجام دهیم در نگاه اول به نظر میرسد آمارها در مورد مصرف آب صنایع متفاوت است ولی با دقت در آمارها می توان پی برد که امارها فاصله چشمگیری از یکدیگر ندارند. تفاوت در امارها از انجا ناشی می شود که امارها بر اساس معیارهای مختلفی ارائه می شوند. افراد مختلف بخش های مختلفی از این فیل در تاریکی را توصیف می کنند. برخی امارها را به صورت میلیون متر مکعب بیان می کنند ولی برخی امارها را بر اساس درصد بیان می کنند.
برای مثال شهریورماه سال گذشته، محمدجواد بگی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان حجم مصرف آب کل واحدهای صنعتی این استان را معادل ۳ تا ۵ درصد مصرف آب کل اصفهان اعلام کرد در حالی که روزهای نهایی سال ۹۹ نیز سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان این که سهم صنایع از زاینده‌رود در مقایسه با سایر بخش‌ها بسیار ناچیز است، گفت: « سهم برداشت صنایع استان اصفهان از آب رودخانه زاینده‌رود بین ۵۵ تا ۶۰ میلیون‌مترمکعب است».
برخی فقط مصرف صنایع از آب سطحی را بیان می کنند و برخی دیگر مصرف صنایع از آب زیرزمینی و پساب را هم در محاسبات اضافه می کنند.
به عنوان مثال رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت اصفهان میزان مصرف صنایع را ۱۳۰ میلیون مترمکعب در سال خوانده بود.
همزمان با او محمود چیتیان، معاون شرکت آب منطقه ای استان اصفهان در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین، مصرف صنایع استان اصفهان از زاینده‌رود را ۴۶ میلیون متر مکعب اعلام می‌کند و می‌گوید: « ما سال گذشته ۴۶ میلیون مترمکعب آب سطحی به صنایع بزرگی مثل فولاد، پتروشیمی، نیروگاه‌ها و ذوب‌آهن تخصیص دادیم».
سهم هر بخش از زاینده‌رود چقدر است؟
با تمام این‌ها آماری که اقتصاد آنلاین در سال 1400 از شرکت آب‌منطقه‌ای اصفهان دریافت نموده است، با تمام اعداد و ارقام گفته شده متفاوت است؛ بر اساس این آمار در سال های مختلف حدود 50 میلیون متر مکعب آب زاینده رود به صنایع داده شده است.
در ادامه احجام توزیعی زاینده رود در سه سال متوالی به تفکیک آمده است:
| سال | کشاورزی | صنعت | شرب |
| 1397 | 249 | 49 | 465 |
| 1398 | 1125 | 56 | 402 |
| 1399 | 915 | 54 | 412 |
واقعیت چیست؟
آمارهای رسمی که توسط نهادهای مختلف بیان شده است نشان می دهد شرکت آب منطقه ای اصفهان هر ساله حدود 50 میلیون متر مکعب آب سطحی (به صورت مستقیم از رودخانه) به صنایع بزرگ مانند فولاد مبارکه و پالایشگاه و ذوب‌آهن تحویل می دهد. همچنین هزاران صنعت دیگر نیز در حوضه زاینده رود از آب زیرزمینی برداشت می کنند که مجموع برداشت شان بین 100 تا 200 میلیون متر مکعب تخمین زده می شود.
قطعا برای اینکه این اعداد برای همه باور پذیر شود باید سیاست های شفاف سازی در وزارت نیرو و شرکت آب منطقه ای اصفهان اتخاذ گردد.
منافع صنایع به اصفهان نمی‌رسد
البته برخوردها در زمینه بهره‌برداری اصفهان از آب زاینده رود برای صنایع متفاوت است. در حالی اصفهان متهم به توسعه صنایع است که شهروندان اصفهانی معتقد هستند که منافع ایجاد صنایعی مانند فولاد بیشتر به سایر استان‌ها میرسد.
عمده سهام شرکت فولاد مبارکه متعلق به سازمان های ملی و بخشی از سهام ان شرکت نیز در بورس در اختیار مردم کل کشور است و سود نهایی این شرکت بیش از مردم اصفهان به مردم سایر استان ها میرسد.
ایجاد صنایعی مانند فولاد در اصفهان باعث مهاجرپذیری اصفهان و ایجاد اشتغال برای سایر استان‌ها شده است که این موضوع قابل بررسی و اثبات است. آمارهای غیررسمی نشان می دهد حدود 30 درصد کد ملی شاغلان فولاد مبارکه متولدین استان های دیگر هستند و کد ملی پدر و مادر 20 درصد دیگر از شاغلین متعلق به استان های دیگر است. درواقع حدود 50 درصد از شاغلین این واحدهای صنعتی از سایر استان‌ها به اصفهان مهاجرت کرده‌اند.
از طرفی عده ای تاریخچه زاینده رود را با توسعه صنایع مقایسه می کنند و معتقدند صنایع نقشی در بحران آب نداشته اند. احداث صنایع بزرگی مثل ذوب آهن اصفهان به قبل از انقلاب و فولاد مبارکه به اوایل دهه۶۰ باز می‌گردد اما تا دهه ۸۰ خبری از بحران آب در اصفهان نبوده و حتی کاشت برنج هم در دهه های قبل به طور گسترده در حوزه زاینده‌رود انجام می‌شده است.
نخستین خشکی زاینده‌رود همزمان با خشک سالی در سال ۷۹ اتفاق افتاد. اما سوال اصلی اکنون این است که اگر سیاست احداث واحدهای صنعتی فولادی و سایر کارخانه‌ها در اصفهان اشتباه بوده، چرا حالا باید شاهد احداث کارخانه‌های فولادی در یزد و کرمان هم باشیم؟