مقدمه
سرانجام پس از اعلام هشدارهای مکرر، فرونشست در شهر اصفهان وارد زندگی مردم شهر شد و این بار به‌جای سریال ترک‌های بزرگ و کوچک، زمین شهر زیر پای مردم دهان باز کرد. فرو چاله‌هایی که مسوولان بحران شهر دلیل آن را نشت آب و فاضلاب یادکردند درواقع به علت نشست لایه‌های زیرِ زمین کلان‌شهر اصفهان رخ‌داده که به ترک‌خوردگی و سرانجام شکست لوله‌های آب و فاضلاب منجر شده و ازاین‌پس باید نگران تونل‌های مترو و لوله‌های گاز هم بود تا این بار فرو چاله‌ها به قیمت جان مردم تمام نشود.
۳۶۰۰ حلقه چاه مثل خوره به جان اصفهان افتاده‌اند و زیر پای شهر را خالی می‌کنند؛ در این شرایط ، برای کنترل برداشت‌ها، قرار است که چاه‌ها کنتور گذاری شوند اما این روند برای چاه‌های کشاورزی ، صنعتی و ادارات به‌کندی پیش می‌رود. زاینده‌رود، منبع اصلی تغذیه آبخوان‌های اصفهان هم که به کانال فصلی انتقال حقابه کشاورزان تغییر کاربری داده و فروش و انتقال آب از این رود خشک همچنان ادامه دارد. زمین پایین می‌رود و اصفهان را هم با خود می‌برد.
اپیزود اول: ماه فرو چاله‌ها
خرداد، «ماه فرو چاله‌های شهر اصفهان» نام‌گرفته است. پنجم خرداد حادثه ایجاد فرو چاله‌ای در محدوده چهارراه نظر و فرورفتن چرخ یک دستگاه اتوبوس در آن گزارش و دلیل آن نشست آب از خط لوله آب‌رسانی گزارش شد. سه روز زمین فضای سبز زیر پل غدیر به عمق۳.۵ متر فرورفت؛ این بار به دلیل شکستگی خط انتقال فاضلاب جنوب اصفهان به تصفیه‌خانه خیابان آبشار. ۱۴ خردادماه هم بخشی از اتوبان شهید آقا بابایی در لاین جنوب به شمال به دلیل شکستگی خط انتقال فاضلاب در عمق۱۲متری، نشست کرد. روند فوق در تیر ماه هم ادامه پیدا کرد تا جمعه نهم تیرماه، وقوع فرونشست در بلوار صفه، به سامانه ۱۲۵ آتش‌نشانی اصفهان گزارش شد.
بیش از ۱۰سال از زمانی که برای اولین بار اساتید دانشگاه اصفهان عکس‌های حبیب‌آباد و برخوار و مهیار را به نشانه هشدار در جلسات آب اصفهان نشان دادند، می‌گذرد و حالا هشدارها به مرحله واقعیتی تلخ و هولناک رسیده است. اصفهان با سه میلیارد مترمکعب کسری آبخوان به نماد فرونشست ایران تبدیل‌شده است؛ این موضوع ازاین‌جهت اهمیت دارد که اصفهان تنها شهری است که فرونشست به دل آن آمده و بناها و جمعیتش را تهدید می‌کند. آخرین بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی نشان می‌دهد نرخ فرونشست در این شهر ۱۵ سانتیمتر و به گفته کارشناسان نگران‌کننده است به‌طوری‌که اگر برداشت از آبخوان دشت اصفهان-برخوار ادامه یابد، تا حدود ۱۵ سال دیگر، اصفهان قابل سکونت نخواهد بود.
اپیزود سوم:مساله چاه و زاینده‌رود
درحالی‌که رگ حیاتی شهر خشکیده است، شمار زیاد چاه ثبت‌شده در محدوده شهری اصفهان، زمین را از درون تهی می‌کنند؛ چاه‌هایی که مالکانشان یا اشخاص و کشاورزان هستند یا ادارات و شهرداری و البته کارخانه‌ها و صنایع. آن‌طور که برآیندها و بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد چاه‌های شهرداری اما در محدوده و به‌خصوص در مرکز شهر بیشتر از چاه‌های دیگر هستند و این در حالی حائز اهمیت است که فرونشست شهر دشتی اصفهان را بیش از همه شهرهای ایران با بحران مواجه کرده است.
بهرام نادی عضو کارگروه تخصصی فرونشست استان اصفهان به ایرنا خبر داده که عموم چاه‌های شهرداری در فضای سبز قرار دارد. به گفته او شهرداری منطقه ۸ ، ۷، بخش شمالی شهرداری منطقه ۱۰ ، شهرداری منطقه ۱۲ تحت تاثیر فرونشست هستند که با این وصف فرونشست خیابان امام خمینی، خانه اصفهان، شهرک کاوه و شمال خوراسگان شدیدتر از سایر نقاط شهری و بین ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر در سال است. منطقه شهری یادشده در شمال شهر است که چاه‌های شهرداری در آن بیشتر از چاه‌های کشاورزی و فرونشست هم در آن زیاد است اما این افت آب الزاما مربوط به شهرداری نیست. او می‌گوید:«نمی‌توانیم بگوییم فرونشست در دل شهر بیشتر به دلیل چاه‌های شهرداری است، در مناطق شهری مثل مسجد سید یا میدان نقش‌جهان و خیابان طیب چاه‌های ادارات هم وجود دارد، اما نمی‌توانیم بگوییم که این چاه‌ها اثر نداشته است. تاثیراتی که موضعی روی ساختمان‌ها ناشی از برداشت چاه‌های شهرداری دیده می‌شود، مواردی مانند فرونشست در ساختمان بیمه در خیابان امام خمینی است. در ضلع جنوبی این ساختمان چاه آب شهرداری قرار دارد و تمامی ساختمان‌ها به سمت این چاه چرخیده یا ترک‌خورده‌اند. نمونه دیگر فرونشست پایانه امیرکبیر است که می‌بینیم ساختمان به سمت چاهی که متعلق به پایانه است ترک‌خورده یا در مسجد حکیم که چاه شهرداری در شمال آن قرار دارد و سازه به سمتش چرخیده و ترک‌خورده است.»
سخنان بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در مورد علت اصلی خالی شدن زیرزمین شهر اصفهان حجت را بر همه مسوولان بالادست و پایین‌دست تمام می‌کند:»زمانی که جریان آب زاینده‌رود قطع می‌شود، ۲.۵ متر سطح آب پایین می‌رود و فرونشست تشدید می‌شود اما هرگاه آب جریان می‌یابد ۲ متر آن جبران می‌شود که این موضوع اهمیت جریان آب در زاینده‌رود را نشان می‌دهد. به‌بیان‌دیگر اگر همه چاه‌های آب اصفهان را مسدود کنند و رودخانه زاینده‌رود جریان دائمی نداشته باشد، فرونشست زمین را نیز به‌طور مستمر خواهیم داشت.نقش زاینده‌رود در تغذیه آبخوان‌های اصفهان را بی‌نظیر است و اگر کاری برای زاینده‌رود انجام نشود تصویر ۱۰ سال آینده اصفهان، وحشتناک خواهد بود.
به گفته لاهیجان زاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان،» اگر امروز تصمیم بر جریان آب در رودخانه گرفته شود، طی دو سال دیگر توقف فرونشست را خواهیم داشت. با جریان دائمی رودخانه، نرخ فرونشست از سالی ۱۵ سانتیمتر به ۵ سانتیمتر کاهش می‌یابد و درنهایت پس از سال‌ها به یک تا دو سانتیمتر می‌رسد.
۲۷خرداد۱۴۰۱ رئیس‌جمهور در پایان سفر یک‌روزه خود به اصفهان در نشست خبری خود اعلام می‌کند که در جلسه شورای اداری استان از استاندار اصفهان می‌خواهد سریعا به موضوع فرونشست زمین که بسیار خطرناک است رسیدگی شود. او می‌گوید:«نباید این مساله فقط به‌عنوان یک گزارش روزنامه‌ای و رسانه‌ای تلقی شود؛ آنچه در رسانه‌ها مطرح می‌شود درواقع هشدار است.»
وعده جریان دائمی زاینده‌رود برای ۱۰ سال آینده داده می‌شود درحالی‌که طبق برآورد کارشناسان تا ۱۰ سال آینده دیگر آبی در آبخوان اصفهان وجود نخواهد داشت و با مرگ آبخوان، جریان داشتن یا نداشتن زاینده‌رود تفاوتی ندارد!
لیلی زواره‌ای
روزنامه دنیای اقتصاد