منو
هر مشکل یا مسئله‌ای عللی دارد که شناسایی و تشخیص آن علل امری ضروری است. در حوضه زاینده رود در جلساتی با مشارکت ذینفعان و با استفاده از تکنیک های تسهیل گری و فراتسهیلگری پیامد ها و علل به وجود آمدن بحران زاینده رود شناسایی شد. سپس از درخت مشکلات برای نشان دادن این پیامد ها و علل استفاده شد. اگر نظام مسائل زاینده رود را به درختی تشبیه کنیم، شاخ و برگ این درخت پیامدهای بحران زاینده رود هستند. تنه ی این درخت مسئله‌ی اصلی زایندهرود است و ریشه های درخت همان ریشه های مسئله و علل به وجود آوردنده ی مسئله اصلی هستند. شناسایی علت‌هاست که می‌تواند منجر به حل پایدار مسئله شود. تا وقتی که ریشه ها به خوبی شناسایی نشود و متناسب به آنها راهکار ارائه نشود، مسئله اصلی حل نمی شود و یا برای مدت محدودی تسکین می یابد ولی مجدد تشدید می شود. در ادامه این یادداشت به علل ریشه ای مسئله زاینده رود پرداخته میشود.
همانگونه که در یادداشتی جدا به طور مفصل توضیح داده شده است، مسئله اصلی زاینده رود «عدم تعادل بین منابع و تقاضای آب» است. اینکه تعادل بین منابع و مصارف به هم خورده است به این معنی است که یا منابع آب حوضه زاینده رود کاهش پیدا کرده است و یا مصارف و تقاضای آب افزایش یافته است. علل خشکی زاینده رود یا به تعبیر دقیقتر علل ریشه ای “عدم تعادل بین منابع و مصارف آب” عبارت است از افزایش مصارف آب به دلیل بارگذاری ها و برداشت های غیرمجاز متعدد و از طرف دیگر کاهش منابع آب به دلیل خروج آب از حوضه زاینده رود به دیگر مناطق. بر خلاف باور رایج تغییرات اقلیم تاثیرات بسیار اندکی بر خشکی زاینده رود داشته است و بهره وری آب در حوضه زاینده رود نسبت به دیگر مناطق کشور در رتبه های برتر قرار دارد، هر چند همچنان امکان افزایش بهره وری در این حوضه وجود دارد.
از دهه هفتاد مقرر شد در قبال پروژه های انتقال آب به حوضه زاینده رود، بخشی از منابع آب به خارج از حوضه زاینده رود منتقل شود. در این راستا پروژه های ذیل تعریف گردید:
بر خلاف باور رایج، تغییر اقلیم در حوضه زاینده رود منجر به کاهش منابع آب نشده است، بلکه منجر به افزایش دما و تغییر الگوی بارش شده است. به عبارت دیگر در طول 6 دهه گذشته (از وقتی آمار بارندگی موجود است) متوسط میزان کل بارش در حوضه زاینده رود کاهش نیافته است بلکه نوع بارش از برف به باران تغییر شکل یافته و زمان بارش نیز از زمستان به بهار تغییر یافته است. البته قطعا همین افزایش دما و تغییر الگوی بارش بر روی منابع آب در دسترس تاثیر گذار است ولی تاثیر آن چندان که در فضای عمومی گمان میشود نیست. شاید بتوان پذیرفت که تغییر دما و تغییر الگوی بارش حداثر 15 درصد بر روی منابع آب در دسترس تاثیر داشته است.
در حوضه زاینده رود علاوه بر اینکه تخصیص ها و تعهدات مازاد بر ظرفیت ایجاد شده است، برداشت های غیرمجاز از آب زیرزمینی و آب سطحی به وجود امده است که به نحوی مصرف آب را افزایش داده است. این برداشت های غیرمجاز در بالادست زاینده رود عمدتا از اب سطحی بوده و در پائین دست حوضه زاینده رود عمدتا از آب زیرزمینی است.
با بررسی آمار و اطالعات مرتبط با بهره وری آب، این نتیجه حاصل می شود که میزان بهره وری آب در همه بخش های کشاورزی، صنعتی و شرب در استان اصفهان نسبت به دیگر استان ها در وضعیت مطلوبی به سر می برد و پائین بودن بهره وری یکی از علل بحران زاینده رود نبوده است، هرچند نسبت به بهره وری آب در دنیا هنوز جای بهبود وجود دارد. لذا می توان گفت پایین بودن بهره وری یا تلفات آب در بخش های مختلف صنعتی و کشاورزی و شهری یکی از ریشه های بحران زاینده رود نیستند ولی به عنوان یک راهکار مهم است که بهره وری افزایش پیدا کند تا از محل افزایش بهره وری بخشی از عدم تعادل بین منابع و مصارف جبران گردد.رشد و تعدد بارگذاری بر حوضه در سه بخش مصارف شهری، کشاورزی و صنعتی رخ داده است. در هر بخش نیز این رشد بارگذاری در زیربخش‌های مختلفی وجود دارد که شامل موارد زیر است:
مصارف شهری
بر اساس تابلو منابع و مصارف (مصوب شورای عالی آب) 404 میلیون متر مکعب به عنوان تخصیص نیاز شرب اصفهان بزرگ (شامل شهر اصفهان و شهرستان های نزدیک) در نظر گرفته شده است. همچنین برای تامین کمبود آب شرب، در مناطقی از حوضه پروانه های حفر چاه شرب صادر شده است. افزایش نیاز شرب اصفهان به دلیل افزایش جمعیت در حوضه زاینده رود است. بخشی از این افزایش جمعیت به دلیل رشد طبیعی جمعیت در حوضه و بخشی ناشی از مهاجرت به اصفهان بوده است. براساس آمار رسمی، مهاجرت بیش‌از ۱ میلیون نفر جمعیت مولد به اصفهان عمدتاً از ۲ استان چهارمحال‌وبختیاری و خوزستان در ۳ دهه اخیر رخ داده است. تقریبا 20 درصد افزایش جمعیت استان اصفهان به دلیل مهاجرت از استان های دیگر بوده است. با وجود همه ی این مهاجرت ها، میزان افزایش جمعیت در اصفهان رتبه ی 21 را در کشور به خود اختصاص داده است و نرخ افزایش جمعیت اصفهان از میانگین کشوری کمتر بوده است. بر اساس تابلو منابع و مصارف (مصوب شورای عالی آب) 404 میلیون متر مکعب به عنوان تخصیص نیاز شرب اصفهان بزرگ (شامل شهر اصفهان و شهرستان های نزدیک) در نظر گرفته شده است. همچنین برای تامین کمبود آب شرب، در مناطقی از حوضه پروانه های حفر چاه شرب صادر شده است.
مصارف کشاورزی
در حوضه زاینده رود، از سده های قبل حقآبه ها و سهم آبه هایی وجود داشته که از محل جریان طبیعی رودخانه تامین شده است. علاوه بر حقآبه های قبلی از اوایل دهه 70 تعهدات جدیدی تحت عنوان حق اشتراکی ایجاد شده است. طبق تابلوی منابع و مصارف میزان حق اشتراکی های تعریف شده 303 میلیون متر مکعب بوده است.صنعت
با توجه به اینکه صنایع حوضه زاینده رود از دهه های قبل از سال 1361 از حوضه زاینده رود به میزان حدود 40 میلیون متر مکعب حق آبه داشته اند، میزان مصرف این صنایع از رودخانه، نسبت به قبل افزایش چشمگیری نداشته است و تقریبا در همان حد باقی مانده است. ، ولی مصرف صنایع ریز و درشت از آب زیرزمینی به صورت پراکنده در کلیه نقاط حوضه زاینده رود افزایش یافته است، هر چند مقدار مصرف این صنایع نسبت به کشاورزی همچنان درصد کمی است.
فضای سبز
بررسی تاریخی آمار و ارقام مرتبط با فضای سبز، نشان می دهد مصرف آب فضای سبز شهری در حوضه زاینده رود افزایش نیافته است (و تا حدی کاهش یافته است). شهر اصفهان به عنوان بزرگترین شهر حوضه زاینده رود از قدیم یک باغ شهر بوده و فضای سبز اکولوژیک (باغات) فراوانی در این شهر وجود داشته که به مرور این باغات و فضای سبز اکولوژیک به اراضی مسکونی تغییر کاربری یافته و از سطح آن کم شده و از طرف دیگر فضای سبز در اختیار شهرداری افزایش یافته است. البته محل فضای سبز شهری و نوع فضای سبز تغییر یافته است و در برخی نقاط چمن ایجاد شده است.
